De fascinerende Balinese kalender
Als je in toeristische gidsen iets over Bali leest, staat er altijd wel ergens vermeld dat ze hier elke dag voor het een of ‘t ander een ceremonie houden. Geboortes, trouwfeesten, drie-maand-oud-feesten, nieuwe-schoenen, nieuwe-keuken, het kan niet op. Dat heb je met een “animistisch geloof”: alles heeft een ziel, dus alles moet gevierd, beofferd en bejubeld worden. Overal staan of hangen grote en kleine altaren: in de keuken, aan een oude boom, voor de deur van het huis, etc
Daarnaast heb je qua grotere ceremonies vooral ook de officiële “verjaardagen” van de tempels, odalan genoemd. Als je weet dat elk dorp minstens drie tempels heeft (daar heb je het getal drie weer), Pura Dalem (voor Shiva), Pura Desa (Brahma) en Pura Puseh (Vishnu), dan kom je inderdaad aan, welja, belachelijk veel feesten. Het ritme van die feesten wordt voornamelijk bepaald door de Pawukon, de Balinese kalender, die zodanig is opgesteld dat je eigenlijk bijna elke dag een excuus hebt om ergens iets te vieren of een feestje te geven. Als Gentenaar is het dus onze morele plicht om daar alles over te weten te komen.
De Pawukon kalender is om te beginnen zo plezant omdat ze slechts 210 dagen telt. Je kan dan ook niet echt spreken van een jaar, maar eerder van een cyclus. Niemand weet wanneer ze precies met de Pawukon begonnen zijn - soit, ergens in de 14de eeuw is ze met de vluchtende Majapahit dynastie uit Java in Bali beland, maar niemand heeft de tel bijgehouden. Om de 210 dagen beginnen ze gewoon opnieuw. Echt “nieuwjaar” vieren ze dan ook niet, daar gebruiken ze nog een andere kalender voor (jazeker, het wordt nog beter). De 210-dagen-Pawukon loopt dus kriskras door onze 365-dagen gregoriaanse kalender (die ze ook bijhouden). De eerste dag van de eerste week van de nieuwe Pawukon-cyclus in 2022 begon op zondag 27 maart (ze beginnen hun weken hier te tellen op zondag). De volgende Pauwkon-cyclus begint na 30 weken op zondag 23 oktober 2022. Da’s het voordeel van geen rekening te moeten houden met seizoenen: ok, soms is het nat en soms is het droog, maar ‘t is hier altijd even warm, dus waarom zou je in godsnaam 365 dagen wachten voor een nieuw feest? Een tempel die z’n odalan (feestdag) viert in de tweede week van de Pawukon-cyclus doet dat de ene keer in maart, de andere keer in oktober, het jaar erop in mei etc… Lijkt me een ideaal doorschuif-systeen om bijvoorbeeld ook op de Gentse Feesten toe te passen: om de 210 dagen. Maar het kan nog beter.
In de Pawukon-kalender tellen ze niet alleen 30 weken van 7 dagen, ze tellen ook weken van 3 dagen. En 5 dagen. En ook weken van 1, 2, 4, 8, 9 en 10 dagen. En al die weken lopen allemaal tegelijkertijd. En alle dagen van al die weken hebben allemaal een verschillende naam. Ik schrijf dit op 2 augustus 2022, een dinsdag, dat is de derde dag (beginnen op zondag, remember) oftwel Angarra in de 7-dagen week (tot daar alles normaal), maar dat is OOK de derde dag Kajeng in de 3-dagen week, de vijfde dag Kliwon in de 5-dagen week, de tweede dag Pepet in de 2-dagen week, de negende dag Dadi in de 9-dagen week, de zevende dag Kala in de 8-dagen week, de derde dag Jaya in de 4-dagen week, de derde dag Urukung in de 6-dagen week en de tweede dag Pati in de 10-dagen week. De 1-dag week is er niet deze, euh, week. Voor een Balinees is het dus altijd minstens 9 dagen tegelijkertijd. Dat klinkt vooral als een geweldig excuus om afspraakjes te missen, denk ik. Maar ‘t geeft ook allerlei redenen tot feesten, want als je 10 weeksystemen simultaan hanteert, dan krijg je uiteraard af en toe bepaalde speciale combinaties (zoals onze vrijdag de 13de) en speciale combinaties = ceremony!
In de praktijk volgen de Balinezen vooral de 3-weken, 5-weken en 7-weken kalender. Om de 15 dagen vallen de 3de dag van het 3-weken systeem (Kajeng) en de 5de dag van het 5-weken systeem (Kliwon) samen. Kajeng Kliwon: feest! Om de 35 dagen vallen de zaterdag (Saniscara) van de 7-dagen week en de 5de dag van de 5-dagen week (Kliwon) samen. Dat heet Tumpek. Maar vooral: feest! Woendag (Buda) in de 7-dagen week en de 4de dag (Wage) in de 5-dagen week? Buda Wage, party godverdekke! Het ultieme recept voor elke dag een feestje is dus gewoon 10 week-systemen door mekaar hanteren (ok, pak 3, kwestie van het overzichtelijk te houden), een paar plezante combinaties te zoeken en klaar!
Alsof dat nog niet genoeg is volgen ze (uiteraard) ook gewoon de gregoriaanse kalender. De onafhankelijkheidsdag is 17 augustus 2022 en “officieel” nieuwjaar op 1 januari laten ze ook niet zonder vuurwerk passeren, maar daarnaast hanteren ze ook nog eens de Saka, een iets formeler kalender-systeem, dat z’n oorsprong kent bij de Hindu’s in Zuid-India en een heerser met dezelfde naam die in 78 v. Chr aan de macht kwam. Bijgevolg loopt de Saka 78 jaar achter op de gregoriaanse kalender, dus volgens de Saka is ‘t hier tegelijkertijd ook augustus 1944. Hopelijk houden ze ‘t rustig daar in Normandië.
De Saka is een maankalender die per 28 dagen loopt en de standen van de maan volgt. Volle maan, op de 15de dag = Purnama = feest, of wat had je gedacht. Nieuwe maan, op de 28ste dag = Tilem, is er nog een discobal? Vele maankalenders beginnen in maart, bij aanvang van de lente. En hoewel Bali geen seizoenen kent, is elke reden goed, dus de dag na de nieuwe maan van de 9de maand (de eerste dag van de 10de Saka-maand) is ‘t hier begin maart maan-nieuwjaar: Nyepi, schenk ze nog eens vol!
Ik heb er dorst van gekregen en ‘t is Kajeng Kliwon vandaag, dus santé!
Bron voor wie er niet genoeg van kan krijgen: dit boek!